تاریخچه تاسیس آل سعود_8

دوره سوم حکومت وهابی‌ها
14. عبدالعزیزبن عبدالرحمان 1319 ـ 1373ق.
در مباحث گذشته آوردیم که عبدالرحمان‏بن فیصل، کارش نگرفت(العلاقات بین نجد و الکویت، ص68) و سرانجام مجبور شد به همراه خانواده‏اش به کویت پناهنده شود. یکی از فرزندان وی‏ به نام عبدالعزیز، که در آن زمان ده سال داشت و در میان مردم کویت رشد یافته بود و هفت سال از دوران زندگی‌اش مصادف بود با ارتباط ودوستی پدرش عبدالرحمان و مبارک، امیر کویت، روزی‏ نزد شیخ مبارک آمد و به او گفت: قصد دارم سرزمین نجد را از چنگ ابن رشید درآورم. آیا در این امر مرا یار می‏دهی؟ شیخ جواب مثبت داد؛ از این رو دویست ریال و 30 تفنگ و 40 شتر در اختیار او گذاشت. وی‏ از میان بستگان خود به جمع‏آوری‏ نیرو پرداخت که برادر و پسر عمویش، عبدالله‏ بن جلوی او را یاری‏ نمودند. این افراد که نزدیک به 40 نفر بودند به نواحی‏ ریاض رسیدند و با فریب نگهبانان شهر، وارد ریاض شدند و حاکم آن را کشته، سربازانش را مجبور به تسلیم کردند. بعد از آن که از پیروزی‏ خود مطمئن شدند، ناصربن سعود را به سوی‏ شیخ مبارک، امیر کویت، فرستادند تا بشارت فتح وپیروزی‏ را به او بدهد و در ضمن، درخواست کمک از وی‏ نماید. با محکم شدن حکومت در ریاض و قلع و قمع مخالفین، دیواری‏ اطراف شهر ریاض کشیدند و شیخ مبارک هم از او حمایت می‏کرد. عبدالعزیز در حالی‏ که 22 سال سن داشت به حکومت رسید و پدرش را مشاور خود و پیشوای مسلمین منطقه گردانید. از جمله کارهای او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف: روابط سیاسی‏ با عثمانی‏؛ دولت عثمانی‏ از طریق شیخ مبارک، حاکم کویت، با عبدالعزیز تماس گرفت و از او خواست تا پدرش را برای‏ مذاکره با والی‏ بصره به آن دیار بفرستد. لذا پیمانی‏ در سال 1322ق. بین دو طرف منعقد گردید که باعث سیطره تام عبدالعزیز بر مناطق تحت نفوذش گردید. البته عثمانی‏‌ها با او شرط کردند که عبدالعزیز باید به عنوان یک حاکم از سوی‏ عثمانی‏ در آن‏جا امارت داشته باشد و از طرفی‏ عثمانی‏ها ملزم گردیدند که نگذارند آل رشید در اداره شؤون حکومتی‏ آل سعود، دخالت کند.
ب: پیمان با انگلستان؛ عبدالعزیز در سال 1328ق. با مأمور رسمی‏ دولت انگلستان در کویت ـ که نامش ویلیام شکسپیر بود ـ سه بار مذاکره کرد. وی‏ نظرش را به این صورت با مأمور دولتی‏ انگلستان ابراز نمودکه: الآن وقت مناسبی‏ است تا نجد و احساء برای‏ همیشه از سیطرة عثمانی‏‌ها رهایی‏ یابد. نظر نمایندة انگلیس هم، موافق نظر عبدالعزیز بود؛ از این‌رو معاهده‏ای‏ با هم منعقد کردند که بعد از آن انگلیس باید از دخالت در شؤون داخلی‏ شبه جزیره عربستان بپرهیزد و عبدالعزیز هم متعهد گردید در صورتی‏که قصد حمله به شهرهای‏ دیگر را داشته باشد، قبل از آن، با ملکه انگلستان، مشورت نماید(کشف‏الارتیاب، ص48) و هر چه آنان دستور دادند، عملکند. همچنین سعود ملزم گردید که از هرگونه تماس یا اتحاد‏ یا معاهده‏ای‏ با هر حکومت یا دولتی‏ غیر از دولت انگستان، خودداری‏ کند و امیر نجد نباید در این امر کوتاهی‏ از خود نشان دهد و حق ندارد عقد اجاره یا رهنی‏ یا مثل آن با دولت‏های‏ دیگر ببندد. و نیز حق ندارد هیچگونه امتیازی‏ از طرف خود به دولتی‏ از دول اجنبی یا سران دولت اجنبی، بدون موافقت با حکومت بریتانیا بدهد.
ابن سعود مثل پدرش متعهّد شدکه از هرگونه تجاوز و حمله به اراضی‏ کویت و بحرین و اراضی‏ شیوخ قطرعمان و سواحل آن، خودداری‏ کند؛ چرا که تمام این شیوخ تحت حمایت دولت انگلستان می‏باشند و با دولت انگلستان معاهده دارند و جالب اینکه در هیچ جایی‏ از این معاهده مشخص نشده که حدود عربی‏ نجد کجاست. بالأخره با این معاهده، نجد و توابع آن تحت الحمایه انگلیس خوانده شد و این خود سیاستی‏ بود از سوی‏ دولت استعمارگر انگلستان تا بر بخش اعظم خاورمیانه تسلّط پیدا کند و در این امر هم موفّق گردید، به طوری ‏که بعد از جنگ جهانی‏ اوّل بر جزیره العرب مستولی‏ شد. در قبال تعهّد سعود، بریتانیا در سال 1332ق. متعهّد شد ماهیانه مبلغ 5 هزار استرلین به همراه ادواتی‏ مانند مسلسل و تفنگ به سعود تحویل دهد.
وی‏ در سال 1362ق. ضمن خطبه‏ای‏ که در مکه خواند، گفت: نباید فراموش کرد که هرکس در قبال عملی که بندگان انجام می‏دهند، از آنها سپاسگزاری‏ ننماید، در حقیقت خداوند را شکر ننموده است.
سپس شروع کرد به تمجید از انگلستان به خاطر کمک‏هایی‏ که به او کرده است و نیز به خاطر ایجاد امنیت راه‏ها که سفر حجاج برای‏ انجام فریضه حج ونیز ازاینکه اسباب معیشت را برای‏ مردمان فراهم نموده و مردم در رفاه قرار گرفته اند، قدردانی‏ نمود و در پایان گفت: به یقین برخورد بریتانیا با ما، از گذشته تا حال، برخوردی‏ پاک و شایسته بوده است.
مرحوم مغنیه می‏نویسد:
کوچک وبزرگ می‏دانند که انگلیس و هم پیمان‏های‏ او و اصولاً هر دولت استعمارگر، محال است که کاری‏ را به قصد خیر و برای‏ انسانیّت انجام دهند و اگر می‏بینی‏ که شهر یا شهرهایی، پر از کالاهای‏ آنان است، این وسیله‏ای‏ برای‏ تحت نفوذ قرار دادن بازار مسلمین می‏باشد تا با تسلّط بر مایحتاج مردم، بر مقدّرات آنان دست یابند. استعمار در جایی‏ که منافعش اقتضا می‏کند، حاضر است خون انسان‏ها را بریزد(هذه هی‏ الوهابیة، ص135)
ج: وسعت دامنه حکومت؛ در آن برهه از زمان که عبدالعزیز با انگلیسی‏‌ها روابط حسنه برقرار کرد، تغییر و تحوّلات اوضاع جهانی‏ به نفع وی‏ تمام شد؛ چرا که بعد از پایان جنگ جهانی‏ اوّل و تسلیم ترکان عثمانی‏ وتقسیم آلمان، نقش ترکان در جزیره العرب پایان گرفت و از آن پس دولت انگلستان تمام شؤون این جزیره را در اختیار گرفت. از آن‏جا که بریتانیا اهداف خود را با حمایت از عبدالعزیز بهتر به دست می‏آورد، پیمانی‏ را که با هاشمیها بسته بود و به آنان قول داده بود که در شمال حجاز، برایشان یک دولت بزرگ تشکیل دهند، خیانت نمود. دلیل خیانت آن بود که عبدالعزیز با هاشمیها ضدّیـّت داشت و از طرفی‏ عبدالعزیز مناطق حائل و حجاب و عسیر(آل سعود ماضیهم و مستقبلهم، ص104) را اشغال کرده بود و سیاستی‏ زیرکانه از خود نشان می‏داد.